NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
398 - (1333) حدثنا
يحيى بن يحيى.
أخبرنا أبو
معاوية عن هشام
بن عروة، عن
أبيه، عن
عائشة. قالت:
قال لي رسول
الله صلى الله
عليه وسلم:
"لولا
حداثة عهد
قومك بالكفر،
لنقضت
الكعبة،
ولجعلتها على
أساس إبراهيم.
فإن قريشا،
حين بنت
البيت،
استقصرت.
ولجعلت لها
خلفا".
[ش
(استقصرت) أي
قصرت عن تمام
بنائها
واقتصرت على
هذا القدر،
لقصور النفقة
بهم عن
تمامها. (خلفا)
هذا هو الصحيح
المشهور.
والمراد به
باب من خلفها].
{398}
Bize Yahya b. Yahya
rivayet etti. (Dediki): Bize Ebû Muâviye, Hişâm b. Urve'den, o da babasından, o
da Âîşe'den naklen haber verdi. Âişe (Radiyallahu anha) şöyle demiş: Bana
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):
«Eğer kavmin küfürden
yeni kurtulmuş olmasaydı ben Kâ'be'yi yıkar da İbrahim (Aleyhisselâm)'ın
temelleri üzerine kurardım. Çünkü Kureyş Beyt-i şerifi bîna ederken işi kısadan
tutmuştur. Ben Kâ'be'ye bir Arka kapı yapardım» buyurdular.
(1333) وحدثناه
أبو بكر بن أبي
شيبة وأبو
كريب. قالا:
حدثنا ابن
نمير عن هشام،
بهذا الإسناد.
{…}
Bize bu hadîsi Ebû Bekr
b. Ebî Şeybe ile Ebû Kureyb de rivâyet ettiler. (Dedilerki): Bize İbni Numeyr,
Hişâm'dan bu isnâdla rivayet etti.
399 - (1333) حدثنا
يحيى بن يحيى.
قال: قرأت على
مالك عن ابن شهاب،
عن سالم بن
عبدالله ؛ أن
عبدالله بن
محمد بن أبي
بكر الصديق
أخبر عبدالله
بن عمر، عن عائشة
زوج النبي صلى
الله عليه
وسلم ؛ أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال:
"ألم
ترى أن قومك،
حين بنوا
الكعبة،
اقتصروا عن
قواعد
إبراهيم ؟"
قالت: فقلت: يا
رسول الله ! أفلا
تردها على
قواعد
إبراهيم! فقال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم "لولا
حدثان قومك
بالكفر لفعلت".
فقال
عبدالله بن
عمر: لئن كانت
عائشة سمعت
هذا من رسول
الله صلى الله
عليه وسلم، ما
أرى رسول الله
صلى الله عليه
وسلم ترك
استلام الركننين
اللذين يليان
الحجر، إلا أن
البيت لم يتمم
على قواعد
إبراهيم.
[ش
(لولا حدثان
قومك) أي قرب
عهدهم بالكفر.
(لئن كانت
عائشة سمعت
هذا) قال
القاضي: ليس
هذا اللفظ من
ابن عمر سبيل
التضعيف
لروايتها
والتشكيك في
صدقها وحفظها.
فقد كانت من
الحفظ
والإتقان
بحيث لا
يستراب في
حفظها ولا فيما
تنقله. ولكن
كثيرا ما يقع
في كلام العرب
صورة التشكيك
والتقرير.
والمراد به
اليقين. كقوله
تعالى: وإن أدرى
لعله فتنة لكم
ومتاع إلى
حين. وقوله
تعالى: قل إن
ضللت فإنما
أضل على نفسي
وإن اهتديت. الآية.
(يليان الحجر)
أي يقربان
منه. والحجر،
قال في
النهاية: هو
اسم الحائط
المستدير إلى
جانب الكعبة
الغربي].
{399}
Bize Yahya b. Yahyâ
rivayet etti. (Dediki): Mâlik'e İbni Şihâb'dan dinlediğim, onun da Salim b.
Abdülâh'tan naklettiği, ona da Abdullah b. Muhammed b. Ebû Bekr-i Sıddîk'ın, Abdullah
b. Ömer'den, o da Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in zevcesi Aişe'den naklen
haber verdiği şu hadîsi okudum:
«Resulullah (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem) Âişe'ye:
— Görmedinmi kavmin Kâ'be'yi bina etmişler İbrahim (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem)' İn temellerinden noksan yapmışlar? buyurmuş. Âişe
(Radiyallahu anha) demiş ki, ben :
— Yâ Eesûlallah sen onu İbrahîm (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem)'in temelleri üzerine
çevirsene! dedim. Bunun üzerine Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem):
— «Eğer kavmin küfürden yeni kurtulmuş
olmasaydı bunu yapardım.» buyurdular.
Abdullah b. Ömer: «Eğer
Âişe bu sözü Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'den işittiyse ben
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in Hacer-i Esved'den sonra gelen iki
rüknü istilâm etmemesini ancak Beyt-i Şerifin Ibrâhîm (Aleyhisselâm)'in
temelleri üzerine tamamlanmamasına hamlederim.» demiş.
400 - (1333) حدثني
أبو الطاهر.
أخبرنا
عبدالله بن
وهب عن مخرمة.
ح وحدثني
هارون بن سعيد
الأيلي. حدثنا
ابن وهب.
أخبرني مخرمة
بن بكير عن
أبيه، قال: سمعت
نافعا مولى
ابن عمر يقول:
سمعت عبدالله
بن أبي بكر بن
أبي قحافة،
يحدث عبدالله
ابن عمر عن
عائشة زوج
النبي صلى
الله عليه
وسلم ؛ أنها
قالت: سمعت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم يقول:
"لولا
أن قومك حديثو
عهد بجاهلية
(أو قال بكفر)
لأنفقت كنز
الكعبة في
سبيل الله،
ولجعلت بابها
بالأرض،
ولأدخلت فيها
من الحجر".
{400}
Bana Ebu't-Tâhir rivayet
etti. (dediki): Bize Abdullah b, Vehb, Mahrem e'den naklen haber verdi. H,
Bana Harun b. Saîd'
El-Eylî de rivayet etli. (Dediki): Bize İbni Vehb rivayet etti. (Dediki): Bana
Mahrametubnu ıBükeyr. babasından naklen haber verdi. (Demişki): İhnİ Ömer'in
azadlısı Nâfi'î şöyle derken işittim: Ben Abdullah b. Ebî Bekr b. Kuhâfe'yi,
Abdullah b. Ömer'den, o da Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in zevcesi
Âişe'den naklen rîvâyef ederken dinledim. Aişe şöyle demiş: Ben Resûlullah
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'i:
— Eğer kavmin câhiliyet
devrinden yahut küfürden yeni kurtulmuş olmasaydı Kâ'be'nîn birikmiş malını
Allah yolunda sarfederde kapısını yerden yapar hicr'den de bazı yerleri ona
katardım; buyururken işittim.
401 - (1333) وحدثني
محمد بن حاتم.
حدثني ابن
مهدي. حدثنا سليم
بن حيان عن
سعيد (يعني
ابن ميناء)
قال: سمعت عبدالله
بن الزبير
يقول: حدثتني
خالتي (يعني عائشة)
قالت: قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم:
"يا
عائشة ! لولا
أن قومك حديثو
عهد بشرك،
لهدمت الكعبة.
فألزقتها
بالأرض. وجعلت
لها بابين بابا
شرقيا وبابا
غربيا. وزدت
فيها ستة أذرع
من الحجر. فإن
قريشا
اقتصرتها حيث
بنت الكعبة".
[ش
(حيث بنت
الكعبة) أي
حين بنتها.
ذكر ابن هشام
في مغنى
اللبيب: إن
كلمة حيث قد
ترد للزمان].
{401}
Bana Muhammed b. Hatim
rivayet etti. (dediki): Bana İbni Mehdî rivayet etti. (Dediki): Bize Selim b.
Hayyân, Saîd yani İbni Mînârdan naklen rivayet etti. (Demişki): Abdullah b.
Zübeyr'i şunu söylerken işittim: Bana teyzem yani Âişe dediki:
Resûlullah (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem):
— Yâ Âişe! Eğer kavmin
şirkten yeni kurtulmuş olmasaydı ben kâ'be'yi yıkar da yere yapışrk (aiçakj
yapardım. Ona biri doğuda, biri batıda olmak üzere iki kapı açardım. Hicr
tarafından da ona altı arşın yer katardım. Çünkü Kureyş Kâ'be'yi bina
ederken onu küçültmüştür buyurdular.
402 - (1333) حدثنا
هناد بن
السري. حدثنا
ابن أبي
زائدة. أخبرني
ابن أبي
سليمان عن
عطاء. قال:
لما
احترق البيت
زمن زيد بن
معاوية، حين
غزاها أهل
الشام، فكان
من أمره ما
كان، تركه ابن
الزبير.حتى
قدم الناس
الموسم. يريد
أن يجرئهم (أو
يحر بهم) على
أهل الشام.
فلما صدر
الناس قال: يا
أيها الناس !
أشيروا على في
الكعبة.
أنقضها ثم
أبني بناءها.
أو أصلح ما هو منها
؟ قال ابن
عباس: فإني قد
فرق لي رأي
فيها. أرى أن
تصلح ما وهي
منها. وتدع
بيتا أسلم
الناس عليه.
وأحجارا أسلم
الناس عليها
وبعث عليها
النبي صلى
الله عليه
وسلم. فقال
ابن الزبير:
لو كان أحدكم
احترق بيته.
ما رضي حتى
يجده. فكيف
بيت ربكم ؟
إني مستخير
ربي ثلاثا. ثم
عازم على
أمري. فلما
مضى الثلاث
أجمع رأيه على
أن ينقضها.
فتحاماه
الناس أن
ينزل، بأول
الناس يصعد
فيه، أمر من
السماء. حتى
صعد رجل فألقى
منه حجارة.
فلما لم يره
الناس أصابه
شيء تتابعوه.
فنقضوه حتى
بلغوا به الأرض.
فجعل ابن
الزبير أعمدة.
فستر عليها
الستور. حتى ارتفع
بناؤه. وقال
ابن الزبير:
إني سمعت
عائشة تقول:
إن النبي صلى
الله عليه
وسلم قال
"لولا أن
الناس حديث
عهدهم بكفر، وليس
عندي من
النفقة ما
يقوى على
بنائه. لكنت أدخلت
فيه من الحجر
خمس أذرع،
ولجعلت لها
بابا يدخل
الناس منه،
وبابا يخرجون
منه". قال فأنا
اليوم أجد ما
أنفق. ولست
أخاف الناس.
قال: فزاد فيه
خمس أذرع من
الحجر. حتى
أبدى أسا نظر
الناس إليه.
فبنى عليه
البناء. وكان
طول الكعبة
ثماني عشرة
ذراعا. فلما
زاد فيه استقصره.
فزاد في طوله
عشر أذرع.
وجعل له
بابين: أحدهما
يدخل منه،
والآخر يخرج
منه. فلما قتل
ابن الزبير كتب
الحجاج إلى
عبدالملك بن
مروان يخبره
بذلك. ويخبره
أن ابن الزبير
قد وضع البناء
على أس نظر
إليه العدول
من أهل مكة. فكتب
إليه
عبدالملك: إنا
لسنا من تلطيخ
ابن الزبير في
شيء. أما ما
زاد في طوله
فأقره. وأما
ما زاد فيه من
الحجر فرده
إلى بنائه.
وسد الباب الذي
فتحه. فنقضه
وأعاده إلى
بنائه.
[ش
(يجرئهم أو
يحر بهم) من
الجراءة أي
يشجعهم على
قتالهم،
بإظهار قبح
فعالهم. هذا
هو المشهور في
ضبطه. قال
القاضي: ورواه
العذري
يجربهم
ومعناه
يختبرهم
وينظر ما
عندهم في ذلك
من حمية وغضب
لله تعالى
ولبيته. ومعنى
يحر بهم، أي يغيظهم
بما يرونه قد
فعل بالبيت.
من قولهم: حربت
الأسد، إذا
أغضبته. قال
القاضي: وقد
يكون معناه
يحملهم على
الحرب
ويحرضهم
عليها ويؤكد
عزائمهم لذلك.
قال: ورواه
آخرون: يحز
بهم أي يشد
قوتهم
ويميلهم إليه
ويجعلهم حزبا
له وناصرين له
على مخالفيه.
وحزب الرجل من
مال إليه.
وتحازب القوم
تمالؤا. (قد
فرق لي رأي فيها)
أي كشف وبين.
قال الله
تعالى: وقرآنا
فرقناه، أي
فصلناه
وبيناه. هذا
هو الصواب في ضبط
هذه اللفظة
ومعناها.
وهكذا ضبطها
القاضي والمحققون.
(يجده) أي
يجعله جديدا.
(تتابعوا) هكذا
هو في جميع
نسخ بلادنا،
وكذا ذكره
القاضي عن
رواية
الأكثرين. وعن
أبي بحر:
تتابعوا. وهو
بمعناه. إلا
أن أكثر ما
يستعمل،
تتابعوا، في
الشر خاصة.
وليس هذا
موضعه. (فجعل
ابن الزبير
أعمدة فستر
عليا الستور)
المقصود بهذه
الأعمدة
والستور أن
يستقبلها
المصلون في تلك
الأيام
ويعرفوا موضع
الكعبة. ولم
تزل تلك الستور
حتى ارتفع
البناء وصار
مشاهدا للناس
فأزالها.
لحصول
المقصود
بالبناء
المرتفع من الكعبة.
(حتى أبدى أسا)
أي حفر من أرض
الحجر ذلك
المقدار إلى
أن بلغ أساس
البيت الذي
أسس عليه
إبراهيم عليه
السلام حتى
أرى الناس
أساسه. فنظروا
إليه فبنى
البناء عليه.
(إنا لسنا من تلطيخ
ابن الزبير)
يريد بذلك سبه
وعيب فعل. يقال:
لطختهه، أي
رميته بأمر
قبيح. يعني
إنا براء مما
لوثه بما
اعتمده من هدم
الكعبة].
{402}
Bize Hennâd b. Seriyy rivayet
etti, (Dediki): Bize İbni Ebî Zaide rivayet etti. (Dediki): Bana İbni Ebî
Süleyman Atâ'dan naklen haber verdi. Atâ' şöyle demiş:
«Yezîd b. Muâviye
zamanında Şamlılar Mekke'ye hücum ederek Beyt-i Şerif yandığı ve olan olduğu
vakit İbni Zübeyr, taa hacc mevsiminde halk gelinceye kadar onu hâli üzere
bıraktı. (Bununla) halkı Şamlılar üzerine teşcî' yahut harbe sevketmek
istiyordu. Halk haccdan dağılınca İbni Zübeyr:
— Ey cemaat! Kabe hakkında bana re'yinîzi
söyleyin. Onu yıkıp da yeniden mi bina edeyim? Yoksa harâb olan yerlerini tamir
mi eyliyeyim? İbni Abbâs:
— Bana bu bâbda bir fikir zahir oldu. Harâbolan
yerlerini tamir etmeni ve halkın müslüman oldukları vakit buldukları bir beyti,
müslüman oldukları vakit buldukları taşları, Nebi (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem)'in de Nebi gönderildiği vakit bulduğu bu şeyleri hâli üzere bırakmanı
muvafık görüyorum, dedi. Bunun üzerine İbni Zübeyr şunları söyledi:
— Sizden birinizin evi yansa onu yenilemedikçe
gönlü razı olmaz. Şu halde Rabbinizin
Beytine nasıl razı olabiliyorsunuz? Ben Rabbime üç defa istiharede
bulunacağım. Sonra yapacağım işe niyet edeceğim.»
Üç gece geçtikten sonra
Kabe'yi yıkmaya karar verdi. Halk Kabe'nin üzerine çıkan ilk insanın başına
gökten bir belâ iner korkusuyla onu bu işten vazgeçirmeye çalıştılar. Nihayet
Beyt-i Şerifin üzerine bir adam çıkarak ondan bir taş attı. Halk onun başına
bir şey gelmediğini görünce hep birden İbni Zübeyr'e tabî oldular ve Beyt-i
Şerifi yıkarak yere kadar indirdiler. İbni Zübeyr Kâ'be'nin binası yükselinceye
kadar (kıble vazifesi görmek üzere) bir takım direkler diktirdi. Ve üzerlerine
perdeler çektirdi.
İbni Zübeyr demiş ki:
«Ben Âişe'yi şöyle derken işittim. Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) :
«Halk küfürden yeni
kurtulmuş olmasaydı ben mutlaka Kâ'be'ye Hicr'den beş arşın yer katar ve ona
İnsanların gireceği bir kapı ile çıkacakları bir kapı açardım. Ama bende
Kâ'be'nîn binasına yetecek nafaka yoktur.» buyurdu.
İşte bugün ben
sarfedecek nafaka buluyorum. İnsanlardan da korkacak değilim.» Ata' (sözüne
devamla) şöyle demiş: «İbni Zübeyr Kabe'ye Hicr'den beş arşın yer kattı. Hattâ
bir temel açarak halka gösterdi. Halk ona baktılar da binayı onun üzerine
kurdu. Kâ'be'nin uzunluğu onsekiz arşındı. îbni Zübeyr ilâveyi yapınca bunu
kısa görerek uzunluğuna on arşın kattı. Beyt-i Şerife iki kapı yaptı. Bunların
birinden girilir, diğerinden çıkılırdı. İbni Zübeyr katledilince Haccâc,
Mervân'a mektup yazarak bunu ve îbni Zübeyr'in Kabe'yi Mekkelilerden âdil bir
takım kimselerin gördükleri bir temel üzerine bina ettiğini haber verdi. Abdül
Melik de ona :
— Biz İbni Zübeyr'in
berbâd ettiği bir şeyde yokuz. Uzunluğuna yaptığı ilâveyi olduğu gibi bırak,
fakat Hicr'den yaptığı ilâveyi eskiden bina edildiği şekle çevir. Açtığı kapıyı
da kapa! diye cevap yazdı. Bunun üzerine Haccâc binayı yıkarak eski şekline
iade etti.
403 - (1333) حدثني
محمد بن حاتم.
حدثنا محمد بن
بكر. أخبرنا
ابن جريج. قال:
سمعت عبدالله
بن عبيد بن
عمير والوليد
بن عطاء
يحدثان عن
الحارث بن
عبدالله بن
أبي ربيعة.
قال عبدالله
ابن عبيد: وفد
الحارث بن
عبدالله على
عبدالملك بن
مروان في خلافته.
فقال
عبدالملك: ما
أظن أبا خبيب
(يعني ابن
الزبير) سمع
من عائشة ما
كان يزعم أنه
سمعه منها.
قال الحارث:
بلى ! أنا
سمعته منها.
قال: سمعتها
تقول ماذا ؟
قال: قالت: قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم
"إن قومك
استقصروا من
بنيان البيت.
ولولا حداثة
عهدهم بالشرك
أعدت ما تركوا
منه. فإن بدا
لقومك، من
بعدي، أن
يبنوه فهلمي
لأريك ما
تركوا منه".
فأراها قريبا
من سبعة أذرع.
هذا حديث
عبدالله بن
عبيد. وزاد
عليه الوليد
بن عطاء: قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم
"ولجعلت
لها بابين
موضوعين في
الأرض شرقيا
وغربيا. وهل
تدرين لم كان
قومك رفعوا
بابها ؟" قالت:
قلت: لا. قال "
تعززا أن لا
يدخلها إلا من
أرادوا. فكان
الرجل إذا هو
أراد أن
يدخلها
يدعونه يرتقي.
حتى إذا كاد
أن يدخل دفعوه
فسقط". قال عبدالملك
للحارث: أنت
سمعتها تقول
هذا ؟ قال: نعم.
قال: فنكت
ساعة بعصاه ثم
قال: وددت أني
تركته وما
تحمل.
[ش
(فإن بدا لقومك)
يقال: بدا له
في الأمر
بداء، بالمد،
أي حدث له فيه
رأي لم يكن.
وهو ذو بدوات،
أي بتغير رأيه.
والبداء محال
على الله
تعالى، بخلاف
النسخ. (فهلمي)
هذا جار على
إحدى اللغتين
في هلم. قال الجوهري:
تقول. هلم يا
رجل، بفتح
الميم بمعنى تعال.
قال الخليل: أصله
لم. من قولك لم
الله شعثه، أي
جمعه. كأنه
أراد لم نفسك إلينا،
أي اقرب. وها
للتنببيه.
وحذفت ألفها
لكثرة
الاستعمال،
وجعلا اسما
واحدا يستوي
فيه الواحد
والإثنان
والجمع
والمؤنث.
فيقال، في الجماعة:
هلم. هذه لغة
أهل الحجاز.
قال الله تعالى:
{والقائلين
لإخوانهم هلم
إلينا}. وأهل
نجد يصرفونها
فيقولون
للاثنين:
هلما. والمرأة:
هلمي.
وللنساء:
هلممن.
والأولى أفصح.
هذا كلام
الجوهري. (كاد
أن يدخل) هكذا
هو في النسخ كلها:
كاد أن يدخل.
وفيه حجة
لجواز دخول أن
بعد كاد. وقد
كثر ذلك. وهي
لغة فصيحة.
لكن الأشهر
عدمه].
{403}
Bana Muhammedu'bnu Hatim
rivayet etti. (Dediki): Bize Muhammed b. Bekr rivayet etti. (Dediki): Bize İbni
Cüreyc haber verdi. (Dediki): Ben Abdullah b. Ubeyd b. Unıeyr iie Velid b.
Atâ'yı Haris b. Abdillâh b. Ebî Rebîa'dan naklen ribâyet ederlerken dinledim.
Abdullah b. Ubeyd dediki: Haris b. Abdillâh, Abdülmelik b. Mervân'ın hilâfeti
zamanında onun yanına geldi. Abdülmelik İbni Zübeyr'i kasdederek ;
— Ben Ebû Hubeybin Âişe'den işittiğini söylediği
şeyleri ondan işittiğini zannetmiyorum, dedi. Haris:
— Bilâkis (Bunları ondan ben işittim
mukaabelesinde bulundu.) Abdül-Melik :
— Aişe'yi ne derken işittin? diye sordu. Haris
:
— Dedikî Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem):
Senin kavmin Beyt-i
şerifin binasını noksanlaştırdılar. Eğer
şirkten yeni kurtulmuş olmasalardı onların bıraktığını yerine iade
ederdim. Şeyet benden sonra kavmin Ka'be'yi yeniden bina etmeyi düşünürlerse
gel onların bıraktığı yeri sana göstereyim,
buyurdu.
Müteakiben Resulullah
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem):
Âişe'ye yedi arşına
yakın bir yer göstermiş. Bu hadîs Abdullah b. Ubeyd'indir. Velîd b. Ata' ona
şunları da ziyâde etti: «Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) :
— Kâ'be'ye doğu ve batı tarafından yerden yapma
iki kapı koyardım. Kavminin Kâ'be kapısını niçin yükseğe kaldırdığını
bilirmisin? buyurdu. Ben :
— Hayır! dedim.
— Oraya dilediklerinden başka kimse girmesin
diye şerefini muhafaza içîn (yükselttiler). Bir adam Kâ'be'ye girmek istedi mi
onun kapıya çıkmasına müsaade ederler. Tam girmek üzere bulunduğu sırada adamı
iterler de düşerdi; buyurdu.
Abdülmelîk Hâris'e:
«Âişe'nin bunu söylediğini sen işittin ha?» dedi. Haris :
— Evet! cevâbını verdi. Bunun üzerine
Abdülmelik sopasıyla bir müddet eşeledikten sonra :
— Keşke Ebû'z-Zübeyr'i üzerine aldığı şeyle
başbaşa bıraksaydım dedi.
(1333) وحدثناه
محمد بن عمرو
بن جبلة.
حدثنا أبو
عاصم. ح
وحدثنا عبد بن
حميد. أخبرنا
عبدالرزاق.
كلاههما عن
ابن جريج،
بهذا
الإسناد، مثل
حديث ابن بكر.
{…}
Bize bu hadîsi Muhammed
b. Amr b. Cebele dahî rivayet etti. (Dediki): Bize Ebû Âsim rivayet etli. H.
Bize Abd b. Humeyd de rivayet
etti. (Dediki): Abdürrazzâk haber verdi. Her iki râvi, İbni Cüreyc'den bu
isnâdla İbni Bekr hadisi gibi rivayette bulunmuşlardır.
404 - (1333) وحدثني
محمد بن حاتم.
حدثنا
عبدالله بن
بكر السهمي.
حدثنا حاتم بن
أبي صغيرة عن
أبي قزعة ؛ أن
عبدالملك ابن
مروان، بينما
هو يطوف
بالبيت إذ
قال: قاتل
الله ابن
الزبير ! حيث
يكذب على أم
المؤمنين.
يقول: سمعتها
تقول: قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم
" يا
عائشة ! لولا
حدثان قومك
بالكفر لنقضت
البيت حتى
أزيد فيه من
الحجر. فإن
قومك قصروا في
البناء "
فقال الحارث
بن عبدالله
ابن أبي ربيعة:
لا تقل هذا. يا
أمير
المؤمنين !
فأنا سمعت أم
المؤمنين
تحدث هذا. قال:
لو كنت سمعته
قبل أن أهدمه،
لتركته على ما
بنى ابن
الزبير.
[ش
(فنكت ساعة
بعصاه) أي بحث
بطرفها في
الأرض. وهذه
عادة من تفكر
في أمر مهم].
{404}
Bana Muhammed b. Hatim
rivayet etti. (Dediki): Bize Abdullah b. Bekr Es-Sehmî rivayet etti. (Dediki):
Bize Hâlim b. Ebi Sağıra, Ebû Kazea'dan naklen rivayet etti ki, Ahdülmelik b.
Mervân Beyt-i Şerifi tavaf ederken
anîden şunları söylemiş :
— Allah İhni Zübeyrin belâsını versin.
Ümmü'I-mü'minin üzerinden yalan söylüyor: Ben ona Resûlullah (Sallallahu Aleyhi
ve Sellem):
— «Yâ Âişe! Kavmin küfürden yeni kurtulmuş
olmasaydı ben Beyt-i Şerifi yıkar, ona Hicr'den ilâve yapardım. Çünkü kavmin
binada noksanlık yapmışlardır buyurdu» derken işittim, diyor. Bunun üzerine
Haris b. Abdillâh b. Rebîa:
— Öyle deme yâ emire'l-mü'minîn!
Ümmü'l-mü'mininin bunları söylediğini ben de işittim,, demiş. Abdû'l-Melik:
— Bunu Kâ'be'yi yıkmadan işîtseydim, onu İbni
Zübeyr'in bina ettiği şekilde bırakırdım, demiş.
İzah:
Bu hadîsi Buhâri «Hacc»
bahsinin birkaç yerinde dört tarikten rivayet ettiği gibi «Ehâdîsû/l-Enbiyâ» ve
«Tefsir» bahislerinde; Nesâî dahi «Hacc», «İlim» ve «Tefsir» bahislerinde
muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir.
Kureyş'in Kâ'beyi bina
ederken işi kısadan tutmasından murâd mâlî kudretleri yetmediği için binayı
eski temelleri üzerine kurmayıp bir kısmını binânın dışınde bırakmalarıdır.
İbni Zübeyrin halka gösterdiği eski temel Hz. İbrahim (Aleyhisselam) zamanından
kalmadır.
Ulemânın beyânına göre
Kâbe-i Muazzama beş defa; yapılmıştır. İlk defa melekler tarafından, ikincide
Hz. İbranim , üçüncüde câhiliyet devrinde Kureyş tarafından, dördüncü de: İbni
Zübeyr, beşincide Haccâc b. Yûsuf taraflarından bina edilmiştir. Bugünkü şekli
Haccâc zamanından kalmadır. Bazıları Haccâc'dan sonra iki yahut üç defa
yenilendiğini söylemişlerdir. Sonraları ulemâ Beyt-i Şerîf'in yıkılıp
yapılmasına cevaz vermemişlerdir. Hattâ Hârûne'r-Reşîd'in Kâbe'yi yıkarak
yeniden İbni Zübeyr'in bina ettiği şekilde kurmak istediği ve bunu İmam Mâlik'e
sorduğu vakiî Hz. İmam’ın :
«Allah aşkına yâ
Emire'l-Mu'minîn, bu Beyti hükümdarlara oyuncak yapma. Herbiri onu bozarak
yeniden yapmak ister. Bu suretle Bcyt-i Şerifin heybeti insanların kalplerinden
gider.» dediği rivayet olunur.
Hz. Abdullah b.
Ömer'in: «Eğer Âişe bu sözü Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) 'den
işittiyse...» demesi Kadî İyâd'in beyânına göre Hz. Âişe'nin rivayetini zayıf
göstermek veyâ doğruluğunda şüpheye düşürmek için değildir. Zira Hz. Âişe
(Radiyallahu anha) bellsyiş, zabt ve nakil hususunda hadîsinde asla şüphe edilmeyen
bir sahabîyedir. Lâkin Araplar ekseriya bir sözü böyle şüpheye düşürecek tarzda
rivayet ederler. Bu gibi sözlerden murâd yakînen inançtır.
Hicr : Kâbe.i
Muazzama'nın batı tarafındaki yarım duvarla çevrilen yarım dâire şeklindeki yerdir.
Rivayetlerin bâzılarında Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in bu yerden.
Kabe'ye altı arşın, diğer bazılarında beş arşın, bir rivayette yedi arşına
yakın bir miktar katmak istediği bildirilmektedir. İbni Salâl bu bâbdaki
rivayetlerinde muzdarip olduğunu söylemiş ve : «Farz yakînen sâkıt olmak için
'bunların ziyâde bildireni ile amel etmek gerekir.» demiştir.
Nevevî diyor ki:
«Ulemâmıza göre Hacer-i Esved'den sonra gelen kısımdan altı arşın mikdânndaki
yer bilittifâk Kabe'den sayılır. Fazlası hakkında hilaf vardır. Bir kimse
Beyt-i Şerîf'i altı arşından fazla uzaktan tavaf etse ulemâmızdan bu hususta
iki kavil vardır. Birinci kavle göre bu tavaf caizdir. Delili sadedinde
bulunduğumuz hadîslerin zahirleridir. Horasan'lı ulemâmızdan birçokları bu
kavli tercih etmişlerdir. İkinci kavle göre Hicr'in içinden veya duvarından
tavaf caiz değildir. Tavaf, Hicr'in dışından yapılır. Sahih olan kavil de
budur. İmam Şafiî'den nassan rivayet edilen kavil bu olduğu gibi Irak'lı
ulemâmızın cumhuru kat'iyyetle buna kâail olmuş; Ashâb-ı Kiram'ın cumhuru dahî
bunu tercih etmişlerdir. Ebû Hanîfe 'den başka bütün müslüman ulemâsı buna
kaaildirler. Ebû Hanîfe ise (Hicr'in içinden tavaf eden bir kimse Mekke'de
kalırsa tavafını iade eder. Yeniden tavaf etmeden Mekke'den dönerse kurban
keser ve yaptığı tavafı kendisine kâfi gelir.) demiştir.
Cumhur'un delili Nebi
(Sallallahu Aleyhi ve Selleın)'in hicr'in arkasından tavaf etmesinden ve (Hacc
ibâdetlerinizi almalısınız) buyurmasıdır. Müslümanlar Nebi (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem) zamanından bugüne kadar bu şekilde amel etmişlerdir. Hicr'in hepsi
yahut bir kısmı Beyt-i şerîfden ma'dûd olsun tavaf mutlaka onun arkasından
yapılır, Nitekim Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) öyle yapmışdır.» Kâ'be'yi
yıktıktan sonra İbn-i Zübeyr'in bir takım direkler diktirmek, üzerlerini
perdelerle örtmesi o günlerde namaz kılanlar, onlara karşı dursun ve Kabe'nin
yerini bilsinler diyedir. Bu direkler bina duvarları bir hayli yükselip herkes
tarafından görülmeye başlanıncaya kadar durmuş, sonra kaldırılmışlardır.
Abdülmelik'in: «Biz
İbni Zübeyr'in berbâd ettiği bir şeyde yokuz» sözünden muradı İbni Zübeyr'i
ayıplamaktır.»
Kabe'nin İbni Zübeyr
tarafından yapılmasına altmışdört târihinde başlanılmış, altmjşbeş senesinde
bitirilmiştir. İbni Zübeyr üzerine gönderilen ordu Şamlılar'dan müteşekkildi.
Bunu Yezîd b. Muâviye gondermişdi. Ordu Harem-i Şerîf-i ifsâd etmiş, pek çok
kanlar dökmüş, mancınıklarla taş atarak Kâbe'yi hasara uğratmış nihayet
Mekke'den çekilmezden önce Yezîd'in ölüm haberi gelmiştir. Bu harbin sebebi
İbni Zübeyr'in hilâfet hususunda Yezîd'e bey'at etmemesidir.
405 - (1333) حدثنا
سعيد بن
منصور. حدثنا
أبو الأحوص.
حدثنا أشعث بن
أبي الشعثاء
عن الأسود بن
يزيد، عن عائشة.
قالت:
سألت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، عن
الجدر ؟ أمن
البيت هو ؟
قال " نعم" قلت:
فلم لم يدخلوه
في البيت ؟
قال "إن قومك
قصرت بهم
النفقة " قلت:
فما شأن بابه
مرتفعا ؟ قال "
فعل ذلك قومك
ليدخلوا من
شاؤا ويمنعوا
من شاؤا.
ولولا أن قومك
حديث عهدهم في
الجاهلية،
فأخاف أن تنكر
قلوبهم،
لنظرت أن أدخل
الجدر في
البيت. وأن
ألزق بابه
بالأرض".
[ش
(الجدر) ههو
حجر الكعبة.
(في الجاهلية)
هكذا هو في
جميع النسخ:
في الجاهلية.
وهو بمعنى
بالجاهلية،
كما في سائر
الروايات].
{405}
Bize Saîd b. Mansûr
rivayet etti. (Dediki): Bize Ebu'I-Ahvâs rivayet etti. (Dediki): Bize Eşhas b.
Ebî'ş-Şa'sâ', Esved b. Yezîd'den, o da Âişe'den naklen rivayet eyledi. Âişe
(Radiyallahu anha) şöyle demiş :
«ResûlulIah (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem)'e : Cedr, Beyt-i Şeriften midir? diye sordum.
— Evet! cevâbını verdi.
— O halde onu niçin
Beyt-i Şerife katmamışlar? dedim. Resulullah
— Çünkü senin kavminin nafakası yetmemiş;
buyurdu.
— Beyt'in kapısı neden yüksek? diye sordum.
Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem);
— Bunu kavmin istediklerini içeriye almak,
istediklerini men etmek için yapmışlar.
Eğer kavmin câhiliyetten yeni kurtulmuş olmasa ben de kalplerinin
inkârından korkmasaydım Cedr'i Beyt-i şerîf'e katmaya ve kapısını yerle bir
seviyeye getirmeye bakardım, buyurdular.
406 - (1333) وحدثناه
أبو بكر بن
أبي شيبة. قال:
حدثنا عبيدالله
(يعني ابن
موسى) حدثنا
شيبان عن أشعث
بن أبي
الشعثاء، عن
الأسود بن
يزيد، عن
عائشة. قالت:
سألت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم عن
الحجر. وساق
الحديث بمعنى
حديث أبي
الأحوص. وقال
فيه: فقلت: فما
شأن بابه مرتفعا
لا يصعد إليه
إلا بسلم ؟
وقال "مخافة
أن تنفر
قلوبهم".
{406}
Bize bu hadîsi Ebû Bekr
b. Ebî Şeybe de rivayet etti. (Dediki): Bize Ubeydullah yani İbni Mûsâ rivayet etti.
(Dediki): Bize Şeybân Eş'as b. Ebî'ş-Şa'sâ'dan, o da Esved b. Yezîd'den, o da
Âişe'den naklen rivayet etti. Âişe şöyle demiş:
«Resûlullah (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem)'e Hicr'i sordum...» Râvî hadisi Ebû'l-Ahvas hadîsi mânâsında
rivayet etmiştir. O, bu hadîsde şunu da söylemiştir: «Ben: Beyt-i Şerif'in
kapısı neden yüksek yapılmış ona merdivensiz çıkılmıyor? diye sordum.
Resulullah
— Kalpleri nefret eder korkusuyla (yüksek
yapılmış) buyurdu.»
İzah:
Bu hadîsi Buhâri ile
İbni Mâce hacc bahsinde tahrîc etmişlerdir.
Cedr'den murâd,
Hicr'dir. Hz. Âişe'nin bunun Beyt-i şerîf'den sayılıp sayılamıyacağını sorması
üzerine Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in evet cevâbını vermesi bütün
Hicr'in Kabe'den ma'dûd olduğuna delildir. Abdullah b. Abbâs (Radiyallahu aniı)
onun Beyt-i Şerîf'e dahil olduğuna fetva verir: «Ben de İbni Zübeyr gibi Beyt-i
Şerîf'e hükmetsem bütün Hicr'i ona katardım. Beyt'ten olmasa hiç onun
etrafından tavaf edilir miydi?» dermiş. Tirmizî 'nin Hz. Âişe 'den rivayet
ettiği bir hadîsde Âişe (Radiyallahu anha) şöyle demiştir: «Ben Beyt-i Şerîf’e
girerek içinde namaz kılmak istedim de Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
elimden tuttu ve beni Hicr'e götürerek :
— Beyt-i Şerif'e girmek istersen Hicr'de namaz
kıl. Çünkü Hicr Beyt'in bir parçasıdır. Lâkın kavmin Kabe'yi bina ederken işi
kısadan tuttular da onu Beyt'ten çıkardılar, buyurdu.»
Tirmizî: «Bu hadîs
hasen sahihtir.» demiştir. Aynı hadîsi Ebû Dâvûd ile Nesâî dahî tahrîc
etmişlerdir. Mamafih ulemâ bütün Hicr'in Kabe'ye dahil olup olmadığında ihtilâf
etmişlerdir.
Aynî diyor ki:
«Üstadımız Zeynü'd-Dîn (Rahimehullah) bu hadîs bütün Hicr'in Kabe'ye dahil
olduğuna delildir derdi. Şafiî'nin «El-Muhtasar»daki sözünün zahiri ve Şâfiiyye
ulemâsından bir cemaatın kavillerinin muktezâsı da budur.
Nevevî : (sahih olan
budur. Şafii'nin nassan kavli bu olduğu gibi ulemâmızın cumhuru da kat'iyyetle
buna kaail olmuşlardır, diyor. Nevevî'den önce İbni Salâh da bu kavli tercih
etmiştir.
Râfiî ise: «Sahih olan
kavle göre Hicr'in her yeri Beyt'e dahil değildir. Onun Beyt-i Şeriften sayılan
yeri Beyt'te bitişik olan altı arşın miktarıdır) demiştir. Şâfiîler'den Ebû
Muhammed Cüveynî ile oğlu İmâmû'l-Haremeyn, İmam Gazâlî ve Bağavî dahî buna
kaaildir.»
Az yukarda işaret
ettiğimiz veçhile İbni Salâh bu bâbdaki rivayetlerin muzdarip olduğunu, bir
rivayetle Hicr'den altı arşın, diğer rivayette beş, başka bir rivayette yedi
arşına yakın yerin Kabe'ye dahil olduğu bildirildiğini söylemiş, bu hal
karşısında farzın yakînen sakıt olabilmesi için en yüksek adetle amel etmek
lâzımgeldiğini söylemiştir.
Ulemâdan bâzılarına
göre Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in beyân buyurduğu kalp
korkusundan murâd, müşriklerin iftiharı yalnız Kabe'ye giren hak eder diye
endişeye düşmeleridir.